Lăng Bà Vú Ninh Hòa

Lăng Bà Vú (lăng nhũ mẫu) là một di tích đạt nhiều giá trị về nghệ thuật kiến trúc có liên quan trong lĩnh vực xây dựng các đền đài lăng tẩm. Lăng Bà Vú được nhà nước xếp hạng là một di tích, kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia, là điểm đến yêu thích của những người yêu thích tìm hiểu lịch sử và kiến trúc tại Khánh Hòa.

Đây là một công trình lăng tẩm được xây dựng vào đầu thế kỷ 19 khá quen thuộc ở các tỉnh Nam Trung Bộ gắn liền với vua Gia Lâm trong ngày đầu khởi nghiệp.

Tương truyền lúc giao tranh với nghĩa quân Tây Sơn, Nguyễn Ánh thất bại nên kéo quân bỏ chạy, khi đến làng Ninh Hiệp thì lương thực cạn kiệt, tình thế vô cùng nguy khốn. Trong lúc ấy nghĩa quân được một bà già có dáng người phúc hậu mà người dân gọi là bà Trương Thị Liên đã giúp đỡ và lo lắng thuốc men. Nhờ sự chăm sóc tử tế của bà lão, Nguyễn Ánh lành bệnh, tướng sĩ hồi phục và được chỉ đường để trốn thoát vào miền Nam.

Sau này khi lên làm vua, nhớ ơn người đã cưu mang, giúp đỡ mình Vua cho người về lành để tìm thì hay tin bà đã mất. Nhằm tỏ lòng biết ơn người đã cho xây dựng Lăng Bà Vú vào cuối năm 1802 và hoàn tất vào năm 1804.

Nghệ thuật lăng tẩm thuộc dòng nghệ thuật triều Nguyễn, các hình thức trang trí rất phong phú về đề tài , chặt chẽ và hài hòa về bố cục, triết lý về hình tượng. Đây là một công trình có giá trị nghệ thuật cao, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc.

Lăng được xây dựng trên một gò đất rộng, có cây cối bao quanh, bốn mua hoa nở, chim hót râm ran có khí thế như một vùng đất linh thiêng. Diện tích đất rộng chừng 1400 m2, kiến trúc theo hình chữ "Quốc". Tổng thể lăng gồm 3 khu vực: khu lăng mộ, sân làm lễ và môt hồ nước rộng phía trước theo hướng Đông Nam.

Trong đó lăng là thiết kế chính với phần chính có 3 lớp tường thành đó là : La Thành, Bửu Thành và Uynh Thành được xây dựng bằng cát, gạch và vôi là chủ yếu.

Điều quan trọng ở công trình này không chỉ quy mô về kiến trúc mà chính là trang trí đắp nổi trên các bức tường thành của lăng. Những hình trang trí ở đây theo chủ đề riêng biệt, có những cảnh biểu tượng cho người quân tử theo quan niệm của người xưa như tùng, cúc, trúc, mai .... Hoặc biểu tượng của đạo lão như thư kiếm phong vân, tùng, hạc, mai... Hay các cảnh sinh hoạt của những chứng tích xưa theo đạo chữ hiếu, trúc lâm, võ tòng đạo hổ....

Qua nghiên cứu về lăng tẩm ta nhận ra những nét đặc trưng của triều đình Huế, sự tồn tại của lăng Nhũ Mẫu Ninh Hòa không những đã góp phần làm phong phú di sản văn hóa ở địa phương mà còn là một trong những di tích quan trọng để tìm hiểu về mỹ thuật của đầu triều Nguyễn.